یکی از بخش های مهم معارف اسلامی، عبادات است و بخشی از مدیریت
اسلامی مربوط به مدیریت عبادات می باشد؟ زیرا عبادات هم مانند هر عمل
دیگر انسان، نیاز به اداره و مدیریت دارد. توجه به عبادات و ادارهء آن ها، در
واقع مدیریت "رشد وکمال " انسان و به بیانی "سرپرستی رشد" بشر است و این
امر به خصوص در رابطه با عباراتی که جنبهء تعقلی آن ها قوی تر است، از
ضرورت بیش تری برخوردا ر است.
از جمله عبادات مهم که نقش فردی، اجتماعی و بین المللی در ابعاد مختلف
دارد، "حج " است. اگر چه بسیاری از اعمال و ابعاد مربوط به حج "تعبدی "
است و فرد مسلمان نسبت به آن ها باید تبعیت محض داشته باشد، ولی در مورد
ابعاد دیگر حج، مثل مقدمات و نحوهء حضور و ادارهء مجموعهء زائران، تنها
رهنمودهای کلی از طرف شارع بیان کردیده وکیفیت آن به عقل و تدبیر بشر
واگذار شده است و رمز جاودانگی و بقای آن هم در همین توجه به شرایط و
مقتضیات و تأثیر آن ها در مراسم برگزاری حج می باشد و طبیعی است که این
ابعاد و جنبه های "تعقلی " حج، بدون اداره و مدیریت نمی تواند به صورت کارا
و اثربخش محقق گردد.
در این مقاله کیفیت مدیریت در امر حج زائران ایرانی به منزلهء مصداقی از
عبادات بررسی شده است. در این راستا، ضمن اشاره به ابعاد حج و ترکیب
آن ها در یک مدل چهار بعدی، به نقش مدیریت در فرایند تحقق این ابعاد پرداخته شده است.
)